یک داستان شیرین: چگونگی چرخه تولید عسل

تولید عسل خالص و طبیعی یکی از معدود اتفاقاتی است که تا به این اندازه شگفت‌انگیز در اطراف ما اتفاق می‌افتد، در واقع می‌توان گفت جز انسان که اشرف مخلوقات نامیده می‌شود هیچ موجود دیگری قادر به مقایسه با چنین پیچیدگی در تولید عسل نیست.

زنبور عسل با معاملات پیچیده و خارق العاده‌ای عسل را از گرده گل و شهد با کیفیت عالی تولید می‌کند. داخل کندو، هر زنبور عسل کار خاصی برای انجام دادن دارد و کل فرآیند به آرامی اجرا می­‌شود.

زنبورها برای تغذیه خود به دو نوع غذا­ی مختلف احتیاج دارند. یکی از آن‌ها، عسلی است که با شهد تولید می‌شود که در واقع نوعی آب قند است که از قلب گل‌ها جمع‌آوری می‌­گردد، درست می­‌شود و دیگری از مورچه‌­های گل بدست می‌آید، که شامل دانه‌های زیادی است که گرده نامیده می­‌شود؛همان‌طور که گل‌ها رنگ‌های مختلفی دارند، گرده‌های آن‌ها به نیز رنگ‌های مختلفی دارند.

شهد گل تا تولید عسل

یک “دراون” زنبور عسل نر است، برخلاف زنبورهای کارگر که ماده هستند، زنبورهای نر شهد و گرده جمع نمی‌کنند؛ و قادر به تولید عسل نمی‌باشند. نقش زنبور نر جفت‌گیری با یک ملکه بارور است.

بیشتر زنبورهای کارگر فقط گرده یا شهد جمع می­‌کنند. هنگام مکش شهد توسط زنبور­های ماده از گل، شهد در محل مخصوص عسل در شکم زنبور جهت انتقال به زنبورهای سازنده عسل در کندو جمع آوری می‌گردد.

در صورت گرسنگی، به وسیله دریچه‌ درون کیسه شهد بخشی از آن‌را به شکم خود منتقل می‌کند تا برای نیازهای خود به انرژی تبدیل شود.

زنبور عسل شبیه یک ماشین پرواز شگفت‌انگیز می‌تواند بار سنگین شهد یا گرده نزدیک به وزن خودش را حمل کند. در نظر داشته باشید که حتی پیشرفته‌­ترین طراحی در هواپیما تنها می­‌تواند با بار به اندازه یک چهارم وزن خود پرواز کند. این موضوع که زنبور می‌تواند با باری به اندازه وزن خود پرواز کند بیشتر به معجزه شباهت دارد.

تولید عسل خالص در داخل کندو

وقتی کیسه‌های شهد زنبور پر می‌­شود، او به کندو باز می‌­گردد. شهد به یکی از زنبورهای داخلی تحویل داده می‌شود و سپس دهان به دهان از زنبور عسل به زنبور عسل دیگر منتقل می‌شود تا این‌که میزان رطوبت آن از حدود 70٪ به 20٪ کاهش یابد.

این امر شهد را آماده تولید عسل خالص می‌کند. بعضی اوقات قبل از کار دهان به دهان، شهد بلافاصله در سلول‌های لانه زنبوری قبل از کار ذخیره می‌­شود زیرا در دمای 32.5 درجه سانتی‌گراد در داخل کندو  مقداری تبخیر اتفاق می­‌افتد؛ سرانجام، عسل در سلول‌های انبار جهت آمادگی ورود زنبورهای تازه به دنیا آمده جا داده می‌­شود و با موم زنبور عسل پوشانده می­‌شوند. برای تهیه “نان زنبور” گرده با شهد مخلوط می‌­شود و به این صورت لاروها تغذیه می­‌شوند.

زنبور عسل نوزاد برای شکوفا شدن به غذا و موادغذایی سرشار از پروتئین نیاز دارد. زنبور عسل  قبل از بازگشت دوباره به گل برای جمع‌آوری  گرده بیشتر سعی می‌کند شانه‌های خود را تمیز کند و از خود مراقبت کند، نه به این دلیل که که کار بیهوده‌ای انجام می‌دهد، بلکه می­‌خواهد کارآمدتر عمل کند.

در طول چرخه زندگی زنبور عسل، زنبور عسل به‌طور خستگی ناپذیر گرده‌ها را جمع‌آوری می‌کند، آن‌را دوباره به کندو می‌آورد، خودش را تمیز می‌کند، سپس برای جمع‌آوری گرده‌های بیشتر به بیرون می­‌رود.

استخراج عسل

اولین گام در فرآیند استخراج عسل خالص، شکستن یا از بین بردن تمام سرپوش‌­ها و موم­‌هاست؛ این کار ممکن است با استفاده از یک دستگاه اتوماتیک جداکننده  و یا با یک چاقوی بازکن دستی انجام شود.

موم‌های برداشته شده از کندو که سرشار از عسل خالص  هستند را از منطقه کندو دور می‌کنند، چرا که زنبورها برای پیدا کردن کندو به پرواز در آمده و گم می‌شوند.

برداشتن موم‌ها اکثر در ساعت‌های ابتدایی بامداد، زمان استراحت زنبورها انجام می‌شود، سپس موم‌های برداشته شده به فاصله‌ای دورتر در حد زمانی دو ساعت برده شده و  به کمک مقداری گرم کردن می‌توان به آرامی تخلیه شوند. این موم‌ها بسیار با ارزش هستند و اغلب برای تهیه شمع یا سایر محصولات مورد استفاده قرار می‌گیرند.

پس از این مرحله، قاب‌ها در دستگاه استخراج کننده عسل قرار داده می‌شوند که آن‌ها را می‌چرخاند به طوری که بیشتر عسل‌ها توسط نیروی گریز از مرکز جدا می‌­شوند.

هر عسلی که قابل برداشت نیست، شامل عسل کریستالیزه شده باقی مانده در قاب‌ها پس از استخراج، یا عسلی که پوشانده نشده باشد که فاقد چربی است، معمولاً برای تمیز کردن زنبورها به داخل کندو باز می‌گردند.

فرآیند خالص‌سازی عسل خام

پس از استخراج، برای از بین بردن موم و سایر زباله‌ها عسل سفت می‌شود. ممکن است با گرم کردن این فرایند آسان­تر گردد اما  معمولاً به هیچ وجه تغییر نمی‌­یابد. در این مرحله، حتی ممکن است عسل کمی خامه‌دار گردد؛ این فرایند شامل خرد کردن و خنک کردن عسل برای از بین بردن کریستال‌ها، ضخیم‌تر کردن آن، نرم تر و تسهیل فرآیند پخش آن می‌باشد. هیچ چیز به عسل خامه‌ای اضافه نمی شود، بنابراین همان مشخصات غذایی مانند عسل مایع را دارد.

سرانجام عسل بسته‌بندی و برچسب‌گذاری می‌شود و برای فروش به مغازه‌ها ارسال می‌شود. این نوع عسل خام بوده و هنوز پاستوریزه نشده است.

فرایند تولید عسل خالص به وسیله زنبور عسل از مرحله مکیدن شهد گل تا تولید به اتمام رسیده است.

تفاوت عسل خام و پاستوریزه

زنبورداران برای عرضه محصول خود به شکل بازارپسند، پس از خارج کردن عسل از شان یا موم، آن‌را تحویل کارخانه پاستوریزه عسل می‌دهند. در کارخانه پاستوریزه عسل ابتدا  عسل در مخازن گرم کن مخصوص قرار گرفته و تا حدی که ذرات موم یا بره موم موجود در آن ذوب نشود گرم می‌شود و با عبور آن از صافی کاملأ تصفیه می‌شود .

سپس حرارت لازم برای پاستوریزه شدن به آن داده شده و عسل تصفیه و پاستوریزه شده را در ظروف شیشه‌ای با اندازه‌ و شکل‌های مختلف بسته‌بندی و آماده تحویل به بازار می‌شود. مهم‌ترین اهداف پاستوریزه کردن عسل عبارتند:

• جلوگیری از تخمیر و ترش شدن عسل توسط مخمرهای موجود در آن
• جلوگیری از شکرک زدن یا به تاخیر انداختن آن

فرآیند پاستوریزه کردن عسل با دادن دمای بالا ممکن است، هرگونه سلول‌های مخمری درون عسل را از بین ببرد و از تخمیر آن جلوگیری کند. پاستوریزه کردن و فرآوری بیش از حد تقریبا ۱۰۰٪  ویتامین‌ها، مواد معدنی، آنتی اکسیدان‌ها و خواص آنتی بیوتیکی را که معمولا در عسل اصل و خام کندو موجود است از بین می‌برد.