درمان با عسل, شناخت عسل طبیعی
موم عسل چه خاصیتی دارد؟
موم عسل چیست؟ موم ماده‌ای است که زنبورهای کارگر، توسط سه جفت از غده‌های زیرشکمی خود در سنین بین 13 تا 18 روزگی ترشح یا تولید می‌کنند؛ ترشح موم از غدد مومی به علت تغذیه از کربوهیدرات‌ها (مواد قندی) و هضم و جذب آن‌هاست. موم عسل در ابتدا بعد از ترشح به صورت مایع بوده، اما در محفظه‌های اطراف غدد مومی در مجاورت هوا سرد شده و به صورت پولک در می‌آید؛ بعد از آن‌که موم به صورت پولک در آمده توسط پاهای عقبی زنبور به دهان منتقل شده که با اضافه کردن مقداری بزاق دهن و با کمک پاهای جلویی به آن فرم داده و برای ساخت خانه و سلول به سطح شان چسبانده می‌شود.
طرز تهیه موم خالص
موم زنبور عسل خالص دارای عطر و طعم ویژه‌ای است که همانند طعم عسل می‌باشد. اما موم‌های ناخالص این خصوصیت را ندارند. با استفاده از مخلوط آب و الکل می‌توان موم و پارافین را از هم تفکیک نمود، چون موم و پارافین از آب سبکتر هستند در صورتی که از الکل سنگین‌تر می‌باشند.
با تهیه کردن یک ظرف شیشه‌ای دهان‌گشاد و ریختن آب تا ۳/۱ ظرف آزمایش زیر را انجام دهید.
تکه‌ای موم که هوایش را خارج کرده‌ایم و به حالت فشرده درآمده است؛ داخل ظرف بیندازید. موم بر روی سطح آب شناور می‌ماند. اکنون کمی الکل به آب داخل ظرف افزوده و مخلوط را هم بزنید وقتی که موم به داخل آب فرو رفت محلول ما برای راست‌آزمایی موم آماده است. اکنون می‌توان هر نوع، موم را داخل آب انداخت؛ چنانچه موم خالص باشد در این محلول ته‌نشین می‌شود و اگر ناخالص بود بر روی سطح آب باقی می‌ماند. با انجام این آزمایش می‌توان موم طبیعی و تقلبی را از هم تشخیص داد.
خواص فیزیکی موم عسل طبیعی
موم زنبور عسل ماده‌ای بی‌اثر است که در دمای ۳۲ درجه سانتی‌گراد از قابلیت شکل‌پذیری بالایی برخوردار است. موم نقطه ذوب متغییر از ۶۰ تا ۶۸ درجه سانتی‌گراد دارد. همچنین چگالی نسبی آن ۹۵/۰ تا ۹۷/۰ در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گرارد و ضریب انکساری آن ۴۴۲۰/۱ تا ۴۴۵۰/۱ در دمای ۷۵ درجه سانتی‌گراد است. موم طبیعی دارای ساختاری متبلور و همگن می‌باشد و در برش(شکستگی یا گسستگی) حالت دانه‌ای دارد. موم طبیعی مانند عسل، طعم خوشایندی دارد و با دادن حرارت به موم، این خاصیت بیشتر می‌شود. موم‌هایی که از مواد خام با کیفیت تولید شده‌اند عموما فاقد بو و کمی نیز ناخوشایند هستند. معمولا موم خالص زنبور عسل دارای ۲۴۸ ترکیب متفاوت است که ۱۱۱ ترکیب از آن‌ها تا به امروز به صورت علمی شناخته شده‌اند که تولید عطر موم حداقل بوسیله ۵۰ تا از آن‌ها انجام می‌شود. همچنین ترکیبات موم تولیدی زنبور عسل معمولی و زنبور عسل کوچک با یکدیگر فرق می‌کند.
خواص درمانی موم عسل
از خواص درمانی موم زنبور عسل می‌توان خاصیت ترمیمی، جذبی، ضد حساسیت، ضد درد و خاصیت ضد التهابی را نام برد. برای مفاصل آسیب دیده می‌توان از موم به شکل گرم کننده موضعی، روزانه به مدت ۲ الی ۳ هفته، مورد استفاده قرار داد. موم عسل در طب سنتی به نسبت ۱۰ تا ۲۰ درصد ترکیب و استفاده می‌شود. این پمادها به دلیل داشتن ویتامین A و انعطا‌‌ف‌پذیری بالا برای بخش‌های آسیب دیده پوستی مفید و اثرات مطلوبی دارند. موم هنگامی فعال می‌شود که دمای آن با گرمای بدن افزایش پیدا کند. بعلاوه به دلیل وجود وجوه مشترک بین موم و چربی‌ها، کاربرد آن در بیماری‌ها بی‌خطر است.
آیا موم عسل خوردنی است
عسل برای تسکین دستگاه گوارش به‌خصوص معده بسیار مفید می‌باشد اما همان‌طور که قبلا در مطلب مربوط به بره موم نیز به این موضوع اشاره شده است؛ موم زنبور عسل ماده‌ای خنثی است که دستگاه گوارش انسان و سایر جانداران قادر به تجزیه مولکول‌های آن نیستند؛ و بعد از مصرف آن، جذب نمی‌شوند و به همان شکل از بدن دفع می‌گردد و شاید تنها از این طریق موم عسل برای یبوست و عمل دفع بهتر روده کمک کننده باشد.
خواص موم عسل در طب سنتی
۱. چاک گوشه لب: کمی موم عسل را با مقدار مساوی روغن حیوانی به روش بن‌ماری حرارت دهید تا مخلوطی یکنواخت درست شود؛ سپس کمی سفیداب به آن بیفزایید و مخلوط را هم بزنید.کمی از مخلوط را به شکل موضعی، روزانه ۳ بار به محل درد بمالید.
۲. درمان نقرس: کمی از موم زنبور عسل را با صمغ کاج در یک ظرف به شکل بن‌ماری گرم نموده و مقداری عسل به آن اضافه می‌کنیم. اکنون این مخلوط را بر روی پارچه کتانی مالیده و بر انگشت شست پا می‌بندیم. این پماد به تسکین درد و کاهش ورم مفصل انگشت کمک می‌کند.
٣. درمان زگیل‌های پوستی: برای از بین بردن زگیل‌ها مقداری عسل را با موم به روش بن ماری در ظرفی گرم کرده و مخلوط را بر روی برگ چغندر یا گشنیز مالیده و روی موضع قرار می‌دهیم. سپس باید روی آن محکم بسته شود. می‌توان در صورت نیاز، این کار را دوباره انجام داد.
۴. تسکین دردهای رماتیسمی: کمی موم زنبور عسل را به نسبت‌های برابر با روغن سیاه دانه و روغن زیتون مخلوط نموده و روی محل درد میمالیم و برای گرم شدن، روی موضع را با پارچه می‌بندیم تا بهبودی دردهای رماتیسمی بدست بیاید.
طريقه‌ی ذوب کردن موم
مومی که از درپوش‌های مومی شانهای عسل بدست می‌آید کمرنگ بوده و دارای کیفیت بالایی است. همچنین این موم را نباید با موم تیره مخلوط کنیم. به‌منظور ذوب شدن آن، می‌توان درپوش‌ها را با کمی آب در ظرفی آلومینیومی، لعابی، فلزی ضد زنگ، گالوانیزه یا قلعی ذوب کرد. برای این کار ظروف مسی یا فلزی بدون روکش مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، چون باعث بیرنگ شدن موم می‌شوند. موم باید به آرامی سرد شود سپس ناخالصی‌ها را از کف آن برمی‌داریم و تا زمان استفاده و یا به فروش رسیدن، آن‌را در انبار نگه داری می‌کنیم. در صورت زیاد بودن تعداد شان‌ها، باید آن‌ها را در محفظه‌ی بخار یا آب داغ قرار دهید و یا این‌که با فروش شان‌ها به شرکت‌های زنبورداری و با پرداخت کردن دستمزد، موم تازه عاج زده تهیه نمایید.
وسیله‌ای دستی به‌نام موم ذوب کن خورشیدی وجود دارد که برای ذوب کردن شانهای کهنه، درپوش‌ها و دیگر منابع موم مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ می‌توان آن را از فروشندگان لوازم زنبورداری تهیه کرد و یا این‌که، خودمان آن را درست کنیم. این وسیله متشکل از یک جعبه چوبی است که دارای یک صفحه‌ی شیبدار از جنس فلز و یک سرپوش شیشه‌ای است با حرارت حاصل شده از تابش نور مستقیم خورشید به سرپوش شیشه‌ای، موم‌های زیر آن صفحه ذوب می‌شوند و به این شکل، موم‌های خالص در ظرفی جداگانه که در زیر صفحه‌ی فلزی تعببیه شده جمع آوری می‌شوند.
نحوه جدا سازی موم از عسل به روش خانگی
در ابتدا عسل را با استفاده از یک چاقوی تیز از کادر چوبی آن جدا کرده و داخل یک آبکش بریزید. بعد از آن آبکش را درون یک ظرف بزرگتر به صورتی که شهد عسل از سوراخ‌های آبکش به ظرف بزرگتر ریخته شود قرار دهید. بهتر است این ظرف را کنار بخاری یا پشت پنجره آفتاب‌گیر و یا در جای که گرم باشد قرار دهید. بعد از چند ساعت مشاهده خواهید کرد که شهد عسل به طور کامل از موم جدا شده است.
برخی محصولات تهیه شده از موم
خواص موم عسل برای پوست صورت
معمولا موم عسل به رنگ سفید می‌باشد و از آن در تولید بسیاری از لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود؛ ازجمله موارد استفاده آن، می‌توان به تهیه کرم‌ها، رژ لب، رژ گونه،مداد ابرو، لوسیون‌ها و ماسک‌های صورت اشاره کرد. موم عسل به آسانی قابلیت جذب توسط پوست را دارد و به پوست حالت نرم‌کنندگی و سفیدکنندگی را می‌دهد. از موم می‌توان لوازم آرایشی طبیعی و سالم درست کرد.
انجام این کار بسیار آسان و مواد مورد استفاده آن به راحتی قابل تهیه می‌باشد. موم آن از کندو گرفته می‌شود؛ همین‌طور روغن آن،بهتر است روغن زیتون باشد؛ که به راحتی می‌توان آن را از سوپر مارکت‌ها تهیه کرد. روغن‌های ضروری (اسانس) نیز از فروشگاههای معتبر قابل تهیه می‌باشند. روغن‌های ضروری از گیاهان اروماتیک مانند گیاهان همیشه سبز، نعناع، علف لیمو و غیره که محصولات طبیعی هستند بدست می‌آیند. این روغن‌ها قابل تهیه از فروشگاههای مواد غذایی هستند. طرز تهیه برخی از محصولات بهداشتی و آرایشی که می‌توان با موم درست کرد به شرح زیر می‌باشد:
کرم ضد چین و چروک
مواد لازم:
موم عسل: ۵۰ گرم
عسل: ۵۰ گرم
آب پیاز: ۵۰ گرم
عصاره الوئه ورا: ۵۰ گرم
طرز تهیه: نخست موم را در یک ظرف چینی بریزید و برای ذوب شدن موم، ظرف را داخل آب جوشی که بر روی حرارت است قرار دهید (روش بن ماری). سپس سایر مواد را به آن افزوده و تا زمان خنک شدن، با یک قاشق چوبی ترکیب را مرتب هم بزنید. برای استفاده ابتدا پوست صورت را با آب ولرم شسته، سپس به مقدار کافی از کرم را با دستمال کاغذی بر روی پوست مالیده و سرانجام بعد از گذشت ۱۵ دقیقه به صورت پودر بزنید.
دستور تهیه فوق برای کرم برای پوست‌های چرب، کرم تقویتی نیز با تفاوت در مقدار مواد مورد استفاده قابل اجراست.
مواد لازم برای کرم برای پوست‌های چرب
موم عسل: ۱۰ گرم
آب: ۱۵ سی سی
آمونیاک: ۱۰ گرم
مواد لازم برای کرم تقویتی
موم عسل: ۱۰ گرم
روغن هل: ۸۰ گرم
گلیسیرین: ۱۵ گرم
تقویت کننده لب
مواد لازم:
موم عسل: یک بخش
عرق نعناع: چند قطره
روغن مایع: (بادام، زیتون و …) ۴ بخش
طرز تهیه: موم و روغن را در ظرفی ریخته و با دادن حرارت ملایم و غیر مستقیم آن‌ها را ذوب کرده و تا وقتی که موم به صورت کامل ذوب شود، باید مخلوط را با همزن سیمی بهم زد.
حال ظرف را از روی حرارت برداشته و چند قطره عرق دلخواه مانند عرق نعنا به آن‌ها افزوده و مخلوط را تا وقتی که سرد و سفت شود مرتب هم می‌زنیم؛ اما پیش از سرد شدن کامل، آن‌را در ظرفی مناسب می‌ریزیم تا کاملا خنک شود.
واکس موم
مواد لازم:
موم عسل: ۱۱۵ گرم
تربانتین بی‌بو: ۲ فنجان
تکه‌های کوچک موم carnauba: دو و نیم قاشق سوپ‌خوری
طرز تهیه: موم‌ها را در ظرفی دوجداره ذوب کرده، آن‌گاه موم مذاب را به تربانتین اضافه نموده و خوب تکان می‌دهیم. این مخلوط را داخل ظرفی مانند ظرف واکس می‌ریزیم و بعد از خنک شدن درب آن‌را سفت می‌بندیم.
با استفاده از واکس موم، می‌توان مبلمان منزل را براق کرد. بوسیله‌ی پارچه‌ای تمیز واکس را به شکل دورانی بر روی قسمت‌های چوبی مبل میمالیم و پارچه را در صورت کثیف شدن تعویض می‌نماییم. بعد از خشک شدن واکس، آن‌را با یک پارچه تمیز براق می‌کنیم. درصورت نیاز به واکس زدن مجدد، می‌توان این کار را ۲ روز بعد انجام داد.
4 نوع شمع ساخته شده از موم عسل
شمع‌های مومی
شمع‌هایی که از موم درست شده‌اند بسیار مرغوب و پسندیده هستند و خواص پارافین، مانند چکه کردن، بریده شدن و دودزایی را ندارند. ولی نمی‌توانند مدت زمان زیادی بسوزند.
از موم می‌توان ۳ نوع شمع ساخت که شامل شمع‌های غلتکی، قالبی و شناور می‌باشند. باید توجه داشت که قیمت این موم‌ها بسیار بالا بوده و گران قیمت می‌باشند و تا زمان یادگیری ساخت ان، باید با قیمت بالا از فروشگاههای کادویی تهیه کرد.
شمع‌های غلتکی
ساخت این نوع شمع‌ها بسیار ساده و آسان است و نیازمند ابزارهای خاصی نیستند. برای این کار به ورقه‌های نازک مومی احتیاج داریم که قابل تهیه از مغازه‌های شمع سازی می‌باشند. ورقه‌های مومی از تنوع رنگی بسیار برخوردارند و با الگوی شان عسلی (پایه شان) برجسته شده‌اند. به علت محکم بودن، این نوع از موم جزء بهترین‌ها می‌باشد. روش ساخت شمع غلتکلی به این شکل می‌باشد که فتیله را در لبه موم قرار داده و آن‌را می‌پیچیم. اکنون این شمع آماده روشن شدن است. می‌توان این شمع‌ها را با وسایل تزيینی مانند روبان تزيین کرده و به‌عنوان هدیه به اطرافیان تقدیم نمود.
شمع‌های شناور
شمع‌های شناور بسیار زیبا هستند؛ اما در عین حال درست کردن آن‌ها کمی زمان‌بر است. برای ساخت آن، موم را داخل یک ظرف ریخته و ظرف را در داخل آب جوش قرار می‌دهیم تا موم ذوب شود. به انت‌های فتیله گلوله‌ای سربی بسته (باید به شکل عمود آویزان باشد) و آن‌را درون موم ذوب شده فرو کرده و سپس بیرون می‌آوریم و تا خنک شدن آن منتظر می‌مانیم. این کار را مجددا تکرار نموده و تا زمانی که موم ضخیمتر شود این اعمال را تکرار می‌کنیم. در صورت تمایل عطر و رنگ نیزبه آن میافزاییم. در فروشگاههای شمع‌سازی کلیه لوازم مورد نیاز این کار موجود می‌باشد.
شمع‌های قالبی
این شمع‌ها به آسانی ساخته می‌شوند. در فروشگاههای شمع‌سازی انواع قالب‌های پلاستیکی و لاستیکی در شکل و فرم‌های مختلف وجود دارند که مناسب این کار هستند. ابتدا فتیله تعبیه شده و موم مذاب داخل قالب ریخته می‌شود. همچنین می‌توان عطر و رنگ نیز به آن افزود. در نهایت بعد از خنک شدن، شمع را از قالب جدا می‌کنیم.
منابع تولید موم در زنبورداری
انواع منابعی که زنبورداران از آن برای تولید موم استفاده می‌کنند عبارتند از: درپوش‌های مومی شانهای عسل؛ شانهای اسیبدیده و سیاه شده ؛ موم‌های هرز بافی شده که در فضاهای خالی کندو در اوج موم بافی بافته شده‌اند. بعد از استخراج عسل، پولک‌های مومی جمع‌آوری شده از شان، بخش بزرگی از موم آن سال را دربرمی‌گیرد. مقدار تقریبی موم قابل برداشت از درپوش‌های مومی شان‌ها، در ازای هر ۱۰۰ کیلوگرم عسل، ۱تا ۱.۵ کیلو موم است. که با اضافه شدن شانهای خراب و تراشه‌های مومی کندو، سالانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم موم از یک کندو بدست می‌آید.
موارد استفاده موم در کندو
به غیر از ساختن شان یا موم بافی، موارد دیگر استفاده از موم، در سرپوش سازی سلولهای شان می‌باشد به گونه‌ای که زنبور با ساختن لایه‌ی نازکی از موم (پولک) درب سلولهای عسل را پوشش می‌دهد و با استفاده از مخلوط موم و گرده سر سلولهای نوزادان را در مرحله شفیرگی می‌پوشاند. به شکلی که هوا و اکسیژن لازم برای پرورش لاروها از آن عبور کند. اما هوا نمی‌تواند از سرپوش‌های شان عسل که، فقط از موم درست شده‌اند عبور کند و این سرپوش‍‌ها قابل نفوذ نیستند.