آیا عسل برای بیماران دیابتی خواص درمانی دارد؟

برای بیشتر افراد در مورد مصرف عسل برای بیماران دیابتی جای سوال وجود دارد؛ که آیا عسل برای دیابت ضرر دارد؟ این افراد چه مقدار می‌توانند عسل بخورند؟ عسل یک ماده غذایی بسیار شیرین است؛ پس چطور برخی از افراد مبتلا به دیابت بدون مشکل عسل مصرف می‌کنند؟ راز این مسئله، در نوع قند موجود در عسل است. انواع قند خوب، بد و حتی قند سمی وجود دارد. برای درک بهتر این موضوع، قصد داریم به طور مفصل از ابتدا در مورد آن صحبت کنیم.

شاخص گلیسمی عسل چقدر است؟

شاخص گلیسمی (شاخص گلایسمیک)، یا شاخص قندی که به اختصار به آن ((glycemic index  GI هم گفته می‌شود، در واقع سنجش میزان قند خون در مقدار ماده غذایی است که مصرف می‌کنید.

انواع غذاها حاوی کربوهیدرات هستند؛ این کربوهیدرات‌ها می‌توانند ساده یا پیچیده باشند. نوع ساده آن‌ها حاوی یک یا چند قند است و نوع پیچیده آن‌ها حاوی قندهای بسیار زیادی است. به منظور هضم جذب این مواد، بدن ما تمام آن‌ها را به قندهای ساده‌تر تجزیه می‌کند.

هر زمان که غذا می‌خوریم، لوزالمعده (پانکراس) بدن ما هورمونی به نام انسولین ترشح می‌کند تا قند را به انرژی و چربی تبدیل کند. اگر مقدار زیادی غذا با مقدار قند زیاد (GI بالا) سریع بخوریم، لوزالمعده مقدار بیشتر از حد آن‌را به چربی تبدیل می‌کند. اگر به مقدار کم‌تر در فاصله‌های زمانی کوتاه غذا بخوریم بدن ما به نوبت کربوهیدارت‌ها را به انرژی و مقدار کمتری را به چربی تبدیل می‌کند.

شاخص گلیسمی عسل:

مقدار انواع قند عسل به ترتیب

•  ۲/۳۸ درصد فروکتوز
•  ۳/۳۱ درصد گلوکز
•  ۷/۰ درصد ساکارز
•  بیش از ۵ درصد، سایر دی‌ساکاریدها
• بیش از ۶/۳ درصد، سایر اولیگوساکاریدها
• سایر قندها

می‌باشد. مقدار کل قند موجود در عسل، ۷/۷۹ گرم در هر ۱۰۰ گرم عسل است. اما در این میان فروکتوز دارای شاخص گلیسمی ( GI) برابر با ۱۹ است، این در حالی‌ است که ساکارز با توجه به مقدار کمی که در عسل وجود دارد؛ دارای GI برابر با ۶۸ و گلوکز دارای GI برابر با ۱۰۰ می‌باشند.

کربوهیدارت‌ها

امروزه به دلیل تغییر سبک زندگی، کمبود تحرک و تغذیه نامناسب سبب ایجاد بیماری به نام دیابت شده است. در واقع در فرد مبتلا به دیابت اگر سطح گلوکز خون به سرعت افزایش یابد؛ در اکثر مواقع سلول‌ها دچار مشکل می‌شوند و به دستور “جذب و ذخیره انرژی خون” از طرف لوزالمعده واکنش مناسبی نشان نمی‌دهند. به مرور زمان، به منظور واکنش، به میزان بیشتری انسولین نیاز پیدا می‌کنند که به آن مرحله مقاومت در برابر انسولین گفته می‌شود.

مقاومت انسولینی باعث افزایش فشار خون، افزایش چربی خون، کاهش کلسترول مفید خون می‌شود. این موضوع باعث افزایش وزن و سایر بیماری‌هاست. تمام این بیماری‌ها، به همراه مقاومت انسولینی، سبب ایجاد سندروم متابولیک می‌شوند.

سندروم متابولیک، سبب ابتلا به دیابت نوع ۲  شده و فقدان قطعی انسولین، به دیابت نوع ۱ منجر می‌شود که در این نوع دیابت، نیاز به تزریق انسولین وجود دارد؛ چراکه بدن فرد مبتلا به دیابت نمی‌تواند انسولین مورد نیاز خود را تولید، یا انسولین تولید شده را به شکل درست مورد استفاده قرار دهد.

ترشح انسولین به‌وسیله کربوهیدرات‌هایی که دارای مواد قندی بالایی هستند؛ مثل قند، شکرسفید و شکر تصفیه شده بیشتر تحریک می‌شود، در حالی که کربوهیدرات‌ها با مواد قندی پایین مثل عسل و قند میوه‌ها سبب ترشح کمتر انسولین می‌گردند؛ از این رو می‌توان نتیجه گرفت مصرف عسل برای بیماران دیابتی حتی می‌تواند مفید باشد.

آیا عسل قند خون را بالا می‌برد؟

یک محقق ایرانی به نام دکتر فرانک قهرمان‌پور درباره مصرف عسل برای بیماران دیابتی این‌ گونه بیان می‌کند: بسیاری از بیماران دیابتی در مورد ضرر و یا نفع عسل در مورد بیماری دیابت سوال می‌کنند، در جواب این گونه بیماران باید گفت که در مورد دیابت شیرین مصرف عسل همان قدر مضر است که مصرف قند معمولی ضرر دارد ولی با در نظر گرفتن مطلبی که در مورد فروکتوز ذکر شد می توان عسل را جایگزین مقدار قندی نمود که برای بیمار مجاز می‌باشد و باید توجه داشت که مصرف عسل به‌عنوان قند اضافی بر آنچه که در رژیم آنها پیش بینی شده مجاز نیست .

پزشک روسی داویدوف در این مورد چنین می‌گوید: خوردن عسل برای بیماران دیابتی لازم و ضروری می‌باشد. به غیراز این‌که عسل طبیعی ماده‌‌ای شیرین و خوشمزه‌ای است، چنانچه به رژیم غذایی افراد دیابتی به جای مواد قندی زیان‌آور اضافه شود، بهتر می‌تواند نیازهای قندی این افراد را تامین کند.

پزشکی روسی به نام دکتر نائوم یوریش به بیماران خود توصیه می‌کند که عسل، مخصوصا عسل غنی شده با ویتامین، که در انستیتو تحقیقاتی ویتامین مسکو تهیه شده است را میل کنند. مفید و موثر بودن عسل در درمان بیماری‌های دیابت اثبات شده است.

نکته مهم

توجه داشته باشید موارد گفته شده فقط برای عسل خام و طبیعی است نه عسل مصنوعی و تقلبی

مصرف عسل برای بیماران دیابتی

دیابت نوع یک

دیابت نوع یک نوعی بیماری خود ایمن است که در این نوع بیماری فرد به انسولین وابسته است؛ علائم رایج دیابت نوع ۱ شامل تکرار ادرار، تشنگی مفرط، خشکی دهان، گرسنگی مداوم، بی‌حالی و کاهش وزن می‌باشد.

در تحقیقات مشخص شده مصرف عسل برای بیماران با دیابت نوع یک باعث افزایش پپتید c که نشان دهنده مجموع افزایش انسولین در خون با مقدار قابل توجه ساکارز یا گلوکز شده است. به همین دلیل مصرف عسل یا هر نوع ماده شیرین دیگری برای بیماران دیابتی نوع یک توصیه نمی‌شود.

دیابت نوع ۲

افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ به انسولین وابسته نمی‌باشند؛ این نوع دیابت در واقع نوعی اختلال متابولیک است که به‌وسیله مقدار بالای قند خون در شرایط مقاومت انسولینی و کاهش نسبی مقدار انسولین شناخته می‌شود. علائم معمول این بیماری، تشنگی مفرط، تکرار ادرار و گرسنگی مداوم است.

در این مورد چاقی یکی از عوامل اصلی دیابت نوع دو می‌باشد و همچنین عامل ژنیتیکی نیز فرد را مستعد به ابتلا به دیابت نوع دو می‌کند.

عسل و دیابت

معمولا توصیه به افراد دیابتی پرهیز از مصرف شیرینی و سایر مواد حاوی قند می‌باشد. با توجه به مطالعات انجام یافته، خوردن عسل برای بیماران دیابتی نوع ۲ باعث افزایش انسولین می‌گردد از این رو ممکن است افزایش انسولین حاصل از خوردن عسل سبب کاهش قند خون شود.

شاخص گلیسمی عسل نسبت به قند مصنوعی پایین است، بنابراین عسل ماده شیرین‌کننده بهتری نسبت به قند می‌باشد. به علت این‌که عسل حاوی کربوهیدرات است، باید مصرف آن در افراد دیابتی همانند شکر، به مقدار کمتری باشد. عسل و شکر هر دو کربوهیدرات دارند، با این تفاوت که ترتیب قرارگیری گلوکز و فروکتوز در آن‌ها متفاوت است. شاخص گلایسمیک عسل نسبت به قند ۵۵ در برابر ۶۵ است که نشان‌دهنده شاخص کم عسل نسبت به قند است؛ بنابراین ممکن است خوردن عسل سبب افزایش نسبتا کمتری از قند خون در مقابل مصرف قند باشد. عسل طبیعی شیرین‌تر از قند دارد، پس می‌توان در پخت‌وپز  عسل را به مقدار  یک‌ و یک چهارم از شکر جایگزین کرد.

بهترین عسل برای بیماران دیابتی نوع ۲ عسل آویشن و عسل اقاقیا است. در حالت طبیعی این نوع از عسل‌ها میزان بالائی از آنتی‌اکسیدان و درصد ساکارز کمتری را دارند.

تحقیقات در مورد مصرف عسل برای بیماران دیابتی

در تاریخ  ۱۸ نوامبر سال ۲۰۱۵، تحقیقی به‌وسیله نشریه علوم پایه پزشکی ایران منتشر شد. در این تحقیق با عنوان  “اثر ضد دیابتی تعذیه با عسل در موش‌های دارای اختلال قند خون بالا با دخالت تنش اکسیداتیو” که توسط خانم سعیده عرب موذن و همکارانش در دانشگاه علوم پزشکی اهواز انجام شده بود؛ نشان دهنده اثرات مفید مصرف عسل بر قند خون بالا را اثبات می‌کند. این آزمایش بر روی موش‌های نر انجام شد که به ۴ گروه شاهد، قند خون بالا، شاهد درمان شده با عسل و گروه قند خون بالای درمان شده با عسل تقسیم شده بودند.

برای ایجاد قند خون بالا، از تنش اختلالی استفاده شد که در آن مقدار گلوکز سروم خون، بالاتر از ۲۵۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر بود. این محققین مقادیر گلوکز، تری‌گلیسرید (TG)، کلسترول کل، کلسترول لیپوپروتئین با تراکم بالا (LDL) و کلسترول لیپوپروتئین با تراکم پایین (HDL) را اندازه‌گیری کردند. در این آزمایش همچنین نشان‌گرهای تنش اکسیداتیو در مغز  نیز اندازه‌‌گیری شد. که در تمام این نتایج  اثرات مفید عسل بر قند خون بالا را اثبات می‌کند.

درمان زخم پای دیابتی با عسل

تنها مصرف خوراکی عسل برای بیماران دیابتی مفید نمی‌باشد؛ بلکه به عقیده برخی از پژوهشگران، برای جلوگیری از قطع یک پای بیمار دیابتی، می‌توان از مالیدن عسل بر روی زخم آن‌ها استفاده کرد.

پروفسور جنيفر ادی استاد دانشکده پزشکی و بهداشت عمومی دانشگاه ویسکانسین، توانست شش بیمار دیابتی خود را که در خطر قطع عضو بودند، از این طریق نجات دهد. وی درباره خواص درمانی عسل تحقیقات گسترده‌ای را آغاز نموده است. برای این روش درمانی ابتدا پوست و باکتری مرده برداشته می‌شود، سپس عسل را وارد زخم می‌کنند؛ و عسل به علت دارا بودن خواص اسیدی باعث از بین رفتن باکتری‌های زخم می‌شود. از طرفی سبب پیشگیری از بروز عوارض مقاومت باکتریایی بدن، در اثر استفاده زیاد آنتی‌بیوتیک‌های استاندارد نیز می‌شود.

با توجه به گفته‌های جنیفر ادی می‌توان بیان کرد که جریان خون افراد دیابتی معمولا ضعیف می‌باشد، و به علت پایین بودن مقاومت و توانایی آن‌ها در مبارزه با عفونت، درمان زخم این افراد به سختی انجام می‌پذیرد. به بیان وی در هر ۳۰ ثانیه یک قطع عضو در جهان، از بین مبتلایان به دیابت صورت می‌گیرد. او این موضوع را برای بهداشت جهانی بسیار مهم برشمرد و با امیدواری بیان کرد، در صورتی که خواص درمانی عسل برای زخم دیابتی به اثبات برسد؛ به احتمال زیاد می‌توان برای بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت، امید و راهکار های جدیدی را فراهم کرد.

هم اکنون، برای درمان زخم‌های بستر در کشور نیوزلند و همچنین در اروپا، از عسل، به‌عنوان یک درمان جایگزین مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تفاوت شیرینی شکر و عسل

شکر و عسل هر دو مواد شیرینی هستند که به عنوان چاشنی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما همیشه ما را بر سر دوراهی انتخاب قرار می‌دهند.

فروکتوز ماده‌ایست که به‌عنوان شیرین‌کننده‌ی اصلی عسل می‌باشد. برای ثابت نگه‌ داشتن سطح قند خون و میزان چربی باید، مصرف روزانه فروکتوز کمتر از ۵۰ گرم باشد. در یک قاشق غذاخوری عسل ۶۴ واحد کالری، ۱/۸ گرم فروکتوز و ۱۷ گرم کربوهیدرات وجود دارد. تقریبا ۱۰۰ گرم عسل حاوی ۸۲ درصد قند است. این قندها اکثرا از نوع قندهای تک حلقه‌ای گلوکز و فروکتوز هستند، که به‌راحتی قابلیت جذب دارند؛ در صورتی که ۱۰۰ گرم شکر ۹۹/۹ درصد قند دارد، که این قند از قندهای دوحلقه‌ای ساکازر می‌باشند. هر قدر که میزان ساکارز (قند مضر) عسل کمتر باشد ارزش غذایی و درمانی آن نیز افزایش میابد.

شکر در حقیقت کربوهیدرات متراکمی است که از چغندر قند یا نیشکر تهیه می‌شود. شکر ترکیبی از گلوکز و فروکتوز است. اما هیچ ماده معدنی و ویتامینی ندارد. بنابراین در صورت مصرف کنترل نشده می‌تواند عوارض جبران ناپذیری را ایجاد کند.

بنابراین شکر و عسل اصلی‌ترین شیرین‌کننده‌های دنیای ما را تشکیل می‌دهند؛ اما نکته غیر قابل انکاری که در مورد شکر و عسل وجود دارد این است که استفاده از عسل در برنامه صبحانه بهتر از شکر است. زیرا آنزیم‌های موجود در عسل نقش موثری در هضم و بهبود سلامت بدن دارند.

درمان دیابت با فرآورده‌های زنبور عسل

از فرآورده‌های زنبور عسل که می‌توانند در درمان مرض قند تاثیر داشته باشند، می‌توان از ژل رویال، بره موم و گرده گل نیز نام برد. البته برای مصرف هر کدام از این فرآورده‌ها حتما با پزشک خود مشورت نمایید.

انواع دیگر عسل برای بیماران دیابتی

هر نوع عسلی برای افراد مبتلا به دیابت توصیه نمی‌شود چرا که، مصرف عسل مانوکا یا عسل برینگا حتی برای این افراد ضرر دارد. برخی عسل‌ها مانند عسل مانوکا، حاوی مقادیر بسیار بالای ترکیبی به نام متیل‌گلیوکسال (MGO) هستند.

در حالی که این نوع عسل به دلیل دارا بودن فعالیت آنتی‌بیوتیک غیرپراکسیدی ناشی از MGO، به طرز شگفت‌انگیزی مفید است، اما نباید فراموش کرد که MGO برای سلول‌های بدن انسان شدیداً سمی است. بنابراین به سم‌زدایی سریع نیاز است و این فرآیند سم‌زدایی، باعث بروز عوارض جانبی منفی قابل توجهی می‌شود.

در سال ۲۰۰۶  یافته‌های تحقیقی وجود دارند که شان می‌دهند؛ متیل‌گلیوکسال با مراحل اولیه مقاومت در برابر انسولین نیز ارتباط دارد. حتی قرار گرفتن کوتاه مدت در معرض آن نیز، ممکن است به مسدود شدن سیگنال‌دهی ناشی از انسولین شود.

انواع مختلف دیگر عسل مخصوصا عسل‌های که حرارت دیده باشند ممکن است حاوی متیل‌گلیوکسال باشند، به‌خصوص عسل‌هایی که حرارت دیده‌اند. برخی کشورهای اروپایی، عسل را مخصوصاً از لحاظ دارا بودن MGO آزمایش می‌کنند و حتی  واردات عسل با مقادیر بالای متیل‌گلیوکسال در این کشورها ممنوع است.

در اکثر عسل‌ها مقدار متیل‌گلیوکسال  بسیار ناچیز است یا وجود ندارد؛ اما عسل مانوکا در مقایسه با سایر انواع عسل، مقادیر متیل‌گلیوکسال  ۱۰۰ برابر بیشتر است.

از میان عسل‌های دارای فروکتوز بالا، با GI پایین می‌توان عسل‌های اقاقیا، توپلو، شاه بلوط، آویشن و کالونا را نام برد. اگر باز هم در مصرف عسل و تاثیر آن بر دیابت شک دارید می‌توانید آن‌را با کمی دارچین استفاده کنید، زیرا دارچین به عنوان ماده کنترل کننده مقدار گلوکز خون شناخته می‌شود.

میزان مصرف عسل برای بیماران دیابتی چقدر است؟

بزرگسالان 

میزان مصرف عسل برای بیماران دیابتی بزرگسال با میانگین وزنی حدود 77 کیلوگرم، معمولاً روزانه ۳ تا ۵ قاشق غذاخوری می‌باشد. زمان مصرف عسل اثرات متفاوتی بر روی بدن دارد برای مثال:

مصرف ۱ قاشق غذاخوری عسل در صبح به همراه میوه یا ماست سبب افزایش ذخیره موجودی گلیکوژن کبد شده که در طول شب مورد استفاده مغز قرار می‌گیرد.

مصرف ۱ تا ۲ قاشق غذاخوری عسل پیش از خواب به پر شدن ذخیره سوختی که مغز در طول شب مصرف می‌کند کمک کرده و همچنین از ترشح کورتیزول و آدرنالین از غدد فوق کلیوی جلوگیری می‌کند.

هر قاشق غذاخوری عسل حاوی حدود 60 کالری است. میزان درصد کالری مورد نیاز بدن که به‌وسیله قندهای ساده تأمین می‌شوند، نباید از 10 درصد بیشتر باشد. بنابراین، روزانه 180 تا 300 کالری بدست آمده از عسل کافیست.

کودکان

میزان مصرف عسل در کودکان به ورن و میزان فعالیت آن‌ها بستگی دارد. برای کودکان تا وزن 15کیلوگرم، روزانه 1 قاشق غذاخوری به‌صورت 1قاشق چای‌خوری هنگام صبح و 1 قاشق چای‌خوری قبل از خواب مناسب می‌باشد.

میزان مصرف مناسب عسل برای کودک با وزن از 15 تا 30کیلویی، روزانه 2 قاشق غذاخوری عسل به‌صورت 1 قاشق غذاخوری هنگام صبح و یک قاشق غذاخوری قبل از خواب می‌باشد.

عسل‌های دارای علامت استاندارد ایران

قند موجود در عسل با میزان درصد ساکارز آن محاسبه می‌شود؛ در ایران عسل‌هایی استاندارد محسوب می‌شوند که ساکارز آن‌ها ۵ درصد باشد. در واقع میزان ساکارز استاندارد در عسل طبیعی، برای افراد سالم حداکثر ۵، و برای بیماران حداکثر ۳ می‌باشد؛ اما متاسفانه اکثر عسل‌های موجود در بازار ساکاروز ۵ و بالاتر را دارند، که این عسل‌ها کاملا بی‌کیفیت می‌باشند. عسل‌های طبیعی موجود در فروشگاه هانیلی دارای میزان حداکثر ساکاروز 2درصد می‌باشند؛ که این میزان ساکاروز یکی از بهترین درصدهای موجود در بازار عسل و به‌خصوص عسل برای بیماران دیابتی نیز می‌باشد.